Nad Bajkałem nie spotkaliśmy tygrysa syberyjskiego. Nie widzieliśmy wilków. Niedźwiedzie nie łażą po wiejskich ulicach. Nawet komarów nie było aż tak wiele. Widzieliśmy za to szczekuszki, susły, kruki i burunduki. To, co praktycznie każdy może zobaczyć. Co wcale nie znaczy, że nie są to stworzenia ciekawe.

Od zawsze marzyłam o podróżach. Przesiadywałam z małym globusem i wyobrażałam sobie, że kiedyś tam pojadę – w ciemnozieloną plamę amazońskiej dżungli, czerwony uśmiech Himalajów, przez błękitną pustynię Pacyfiku… Ale najpierw nad Bajkał. Jezioro na moim tandetnym globusiku miało kolor fioletowy, przez co było najbardziej niesamowitym miejscem na Ziemi. Do tego gdzieś tam, wokół, żyły syberyjskie tygrysy, sobole, wilki i niedźwiedzie!

Kilkanaście tysięcy kilometrów w zamieciach, mrozach, chaosie zaśnieżonych gór; w zamęcie lodowych spiętrzeń i ciemności polarnej nocy; w potwornie zimnej wodzie i śnieżnej kaszy; po gołoledzi, nagich kamieniach, poprzez zaspy kopnego śniegu – oto ogólny bilans naszej wyprawy. Wyprawy, której cel był tak blisko…

Ogarnia mnie zmęczenie. Czuję każdą część ciała – boli jak połamane. Chciałbym się wyciągnąć w śnieżnej pościeli, leżeć i nie poruszyć nawet palcem. Ale nerwy są jeszcze napięte. To pomaga walczyć ze znużeniem. Zachować zdolność analizy tego, co zaszło w ciągu ostatnich dni.

Do położonego na północy Czukotki Enurmino nie prowadzą żadne drogi, a statek z zaopatrzeniem do jedynego sklepu dopływa tylko raz w roku. Życie mieszkańców toczy się wokół polowań – na foki, morsy i wieloryby.
Przypływamy do Enurmino późną nocą. Zmęczeni, bo żeglowanie po Oceanie Arktycznym w dwie osoby i na malutkim jachcie potrafi dać nieźle w kość. Rzucamy kotwicę i od razu kładziemy się na koje, ciesząc się, że wreszcie się wyśpimy, choćby i do południa.
Płonne nadzieje. Wczesnym rankiem, około szóstej, Börje, mój szwedzki kompan, potrząsa moim ramieniem. – Chyba musisz wstać. Mamy gości! Mrucząc pod nosem niezbyt miłe słowa, wystawiam na pokład głowę i… chyba wciąż śnię! Przy burcie aż roi się od malutkich łódek, w których siedzą stłoczeni miejscowi rybacy ze swoimi żonami i dzieciakami. Nigdy w życiu nie widzieli jachtu, postanowili więc przyjrzeć się mu z bliska.

W Europie są wciąż takie miejsca, do których samo dotarcie jest przygodą. Jedną z takich krain jest Ural, brama pomiędzy Europą a Azją.
Ten niezwykły łańcuch górski kusi bezludną przestrzenią, dziewiczą przyrodą i smakiem nieznanego.

Na postkomunistycznym placu, tuż przy stacji kolejowej odległej Inty, oczekuje już Borys. Jego spowita papierosowym dymem postać niezmiernie nas cieszy. Borys wyświadcza nam przysługę, podwożąc na teren parku narodowego bez wymaganych dokumentów, których koszt zdecydowanie wskazywał na „wielu pośredników”. Już po chwili usadawiamy się na pace potężnego Urala 4320, wsłuchując się w warkot uruchamianego silnika.

– Babuszka umarła już dawno, o tej porze roku, co teraz – mówi Anja, kładąc przede mną nowy kawałek surowego szpiku renifera. – Dawno, czyli kiedy? – pytam, rozmazując palcem po twardym jak kamień kawałku suchara, tłusty biały szpik. – Dokładnie nie pamiętam… Jakieś siedem czy osiem lat będzie na pewno. No, umarła i w czumie przeleżała do rana, razem z nami. Rano ją wynieśliśmy na zewnątrz i dokładnie zapakowaną przywiązaliśmy do sań. – Po co ją pakowaliście? – Jak to po co? Przecież w lipcu jedziemy dalej na północ, a cmentarz naszego rodu jest na południu, w przeciwnym kierunku. Zabraliśmy ją ze sobą w powrotnej drodze, pod koniec września. Zresztą człowieka trzeba pochować suchego, więc nie w lecie. Musi być ubrany w najlepsze ubrania. Gdybyśmy ją ubrali źle, byłoby zimno i jej, i nam – wyjaśnia Anja i siorbie głośno czaj przelany z filiżanki na spodek, jak to robili wszyscy Nieńcy, których do tej pory poznałam. Mieszkam z nimi już od pięciu tygodni i każdego dnia czymś mnie zaskakują.

Trzęsienia ziemi, dymiące wulkany i tryskające gejzery to atrybuty rosyjskiego końca świata – Kamczatki. Przyroda rządzi się tu sama. Przez tundrę i lasy można wędrować, nie napotykając człowieka. Za to nietrudno spotkać cara tego przyrodniczego raju – wielkiego kamczackiego niedźwiedzia kobalana.

Kamczatka wygląda na mapie jak ryba z ogonem zaczepionym o kontynent azjatycki, a głową skierowaną ku Wyspom Kurylskim i Japonii. Od zachodu oblewają ją wody Morza Ochockiego, od wschodu Morza Beringa – części Pacyfiku. Długość półwyspu to imponujące 1200 km, co odpowiada odległości między Warszawą a Moskwą. Na jego rozległym terytorium, większym niż powierzchnia Polski, żyje zaledwie 360 tys. mieszkańców, z tego większość w stolicy – Pietropawłowsku Kamczackim. Sieć dróg jest marna, nie da się tu dojechać z kontynentalnej Rosji – można się dostać jedynie statkiem lub samolotem.

Pytasz, po co płynę sam, kajakiem, przez cały Bajkał? Odpowiadam: By z każdym uderzeniem wiosła wsłuchiwać się w jego odpowiedź, by nikt nie mógł mi w tym przeszkodzić.

Za mną około pięciu kilometrów wody, przede mną tyle samo, a pode mną pewnie ponad pół kilometra. Szary kolor nieba. Na powierzchni wody, to tu, to tam, tworzą się zmarszczki, wywołujące na moich plecach gęsią skórkę. Wiem, niejeden kajakarz powiedziałby, że mało wiem o tym sporcie, skoro postępuję tak nierozważnie. Zachodnie wybrzeże przybliża się tak wolno!

O wielkim paśmie górskim Chamar Daban, położonym wzdłuż południowych i południowo-wschodnich brzegów Bajkału, mało kto w Polsce słyszał. Góry te rozciągają się od doliny Irkutu i masywu Wielkiego Sajanu z Munku-Sardykiem na zachodzie do dolnego biegu rzeki Selengi na wschodzie na długości około 420 kilometrów, szerokie są na 40–80 kilometrów. Średnia ich wysokość to 1500–1800 metrów n.p.m. Najwyższy szczyt, Chan Uła, mierzy 2371 metrów.

Lato jest w miarę chłodne – w dzień średnia temperatura to 18–20 stopni, nocą spada do 6 stopni. Sierpień w tym rejonie jest najcieplejszym miesiącem roku, co jest typowe dla klimatu kontynentalnego. Stoki gór pokrywa tajga, górne piętro lasu sięga 1600–1700 metrów, wyżej rośnie karłowata limba, przypominająca naszą kosodrzewinę.

Nos odmrożony od środka. Usta spękane. Z policzków i czoła w drodze powrotnej oderwę odchodzącą skórę. Po sześciu nocach spędzonych w temperaturze dochodzącej do minus 56 stopni zdecydowałem się zawrócić.

Wypakuj, co ci potrzebne, reszta na samochód. Pojedziesz z moim synem – w pośpiechu wydał komendę Żenia. Plastikowe sanie o długości 188 centymetrów, dwa worki z jedzeniem i sprzętem przykryła płachta.
Czapka pilotka, gruba kufajka, walonki wynurzają się i giną w tumanie wznoszonym przez pracujący silnik urala. Włączony w Jakucku silnik zgaśnie dopiero w Tiksi, nad Morzem Łaptiewów, po przejechaniu dwóch i pół tysiąca kilometrów. Będzie nieprzerwanie warczał dwadzieścia cztery godziny na dobę.

Z Jakucka do Uriung Chai nad Indygirką jest ponad dwa tysiące kilometrów przez bezdroża, góry i lasotundrę. Doświadczony kierowca wiozącego zaopatrzenie kamaza czy urala potrafi przebyć tę odległość w cztery doby. Kolejne dwie śpi jak zabity. Ale wysiłek się opłaca. Ceny w sklepach za kołem podbiegunowym są nawet trzykrotnie wyższe od tych w stolicy republiki. Ten świetny biznes możliwy jest jednak tylko zimą, kiedy to temperatura spada poniżej 50 stopni Celsjusza. Wówczas równą jak asfalt taflą zamarzają rozległe mokradła, bagna i jeziora. Rzeki zamieniają się w autostrady, otwierając przed człowiekiem najbardziej niedostępne partie gór i tundry. W Jakucji rozpoczyna się pracowity dla kierowców ciężarówek sezon: sezon otwarcia dróg zimowych, czyli awtozimników.