Uzdrowisko Szczawnica - siła wód, którą czerpiemy z głębi ziemi
Powszechnie wiadomo, że woda jest naszemu organizmowi niezbędna. Co więcej, sami w znaczącej części składamy się z wody.
Woda zawiera cenne składniki mineralne, a kiedy odpowiednio je dobierzemy, może okazać się zbawienna w leczeniu wielu schorzeń. O wyjątkowości wód leczniczych decyduje ich skład chemiczny, wynikający z uwarunkowań hydrogeologicznych. Kiedy źródło wody znajduje się głęboko pod ziemią, powstają specyficzne warunki, dzięki którym może ona nasycić się różnymi minerałami, a jednocześnie pozostaje czysta mikrobiologicznie.
Leczenie wodą jest jednym z narzędzi medycyny uzdrowiskowej, zwanej balneologią. Ta gałąź medycyny zajmuje się badaniem właściwości leczniczych wód podziemnych i borowin oraz zastosowaniem ich w lecznictwie, zwłaszcza terapii chorób przewlekłych.
Za twórcę polskiej balneologii uznaje się Józefa Dietla, krakowskiego prezydenta, lekarza, rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do szczególnych zasług Józefa Dietla w dziedzinie balneologii dla regionu Małopolski, zalicza się powstanie wielu zakładów kąpielowych.
W Polsce obecnie jest 45 miejscowości, które uzyskały status uzdrowiska. Większość z nich usytuowana jest na południu kraju. W Szczawnicy powstał jeden z pierwszych zakładów kąpielowych, w którym Józef Dietl zbadał wody i uzasadnił naukowo ich stosowanie w lecznictwie. Upamiętnia to główny plac uzdrowiska, nazwany jego imieniem.
Wody lecznicze Szczawnicy są znane od zawsze, bowiem od wód szczawnych czy szczaw czyli wód kwaśnych bierze się nazwa miejscowości. Pierwszym, który na szersza skalę gospodarczo wykorzystał źródła szczawnickie, był Jan Kutschera ze Spisza, który w 1820 r. wykonał obudowę naturalnych wypływów i podjął próby wykorzystania wód w lecznictwie. Obecnie w uzdrowisku eksploatuje się 9 ujęć wód leczniczy z których Szymon, Wanda i Pitoniakówka dostępne są za darmo w punktach czerpalnych na terenie miasta dla wszystkich chętnych. Natomiast pozostałe wody – Jan, Stefan, Józefina, Józef, Magdalena oraz Helena – są wykorzystywane w lecznictwie uzdrowiskowym. W 2013 r. została uruchomiona nowoczesna Rozlewnia Naturalnych Wód Leczniczych. Woda z ujęć: Stefan, Jan, Helena, Józefina i Józef jest konfekcjonowana do 5-litrowych kartonowych opakowań typu bag & box. Dzięki temu kuracjusze mogą przedłużyć efekty lecznicze wody, korzystając z niej także po powrocie do domu.
Wody ze źródła Magdalena, odkrytego w 1839 r. nie kupimy w kartonie. Aby skosztować jej cennych składników mineralnych, których liczba jest największa ze wszystkich wód występujących w Uzdrowisku, należy udać się do Szczawnicy, gdyż źródło tej wody jest najmniej wydajne i nie jest ona dostępna w sprzedaży. Zasoby wody leczniczej są odnawialne, ale jak wszystkie wody, są narażone na negatywne skutki cywilizacji – postępującą urbanizację, zanieczyszczenie powietrza, skutki motoryzacji, chemizację rolnictwa i gospodarstw domowych, wytwarzające zanieczyszczenia przenikające do gleby i w końcu do wód podziemnych. Stąd też szczególna dbałość Uzdrowiska Szczawnica o czystość i jakość swoich wód.
Wody lecznicze występujące w Szczawnicy to szczawy i wody kwasowęglowe. Wody te, mimo, że przy placu Dietla stoi przepięknie odrestaurowana, stylowa pijalnia sześciu wód leczniczych z galerią wystawową nie wykorzystuje się jedynie w kuracji pitnej. W Sanatorium Inhalatorium woda: Helena, Jan oraz Stefan stanowi surowiec balneologiczny za pomocą którego wykonywane są zabiegi z zakresu inhalacji (inhalacje celkowe, inhalacje Bulling), kąpieli mineralnych, masażu migdałków – Schnitzler, płukań nosa oraz gardła.
Jednym z najstarszych źródeł szczawnickich jest Józefina, odkryte w 1822 r. i nazwane na cześć żony Stefana Szalaya – pierwszego właściciela uzdrowiska. O jej leczniczych właściwościach pisał już w 1878 r. ówczesny naczelny lekarz Uzdrowiska Szczawnica, Onufry Trembecki. Woda z tego źródła jest wykorzystywana w formie kuracji pitnej w leczeniu chorób górnych i dolnych dróg oddechowych (w tym astmy), otyłości, osteoporozy, podwyższonego cholesterolu, niedoborów sodu, potasu, wapnia i magnezu. Jest również używana w formie inhalacji lub płukanek w leczeniu przewlekłych nieżytów zapalnych górnych dróg oddechowych (głównie gardła) oraz parodontozy.
Zdrój Stefan, odkryty w 1828 r. i nazwany na cześć pierwszego właściciela uzdrowiska Stefana Szalaya jest usytuowany obok źródła Józefina. Woda ze źródła Stefan była jedną z pierwszych dostępnych na terenie całej Galicji i poza jej granicą. Po nabyciu zdrojowiska w Szczawnicy przez hrabiego Adama Stadnickiego, wody Stefan można było skosztować we wszystkich wagonach restauracyjnych kolei galicyjskich i w restauracjach dworcowych. Ma podobne zastosowanie lecznicze, jak Józefina. Obie wody są nasycone naturalnie dwutlenkiem węgla.
Pod względem wartości składników mineralnych obie wody bije na głowę woda ze źródła Józef, odkryta w 1986 r. Źródło zostało nazwane na cześć Józefa , syna państwa Szalayów. Ujęcie znajduje się na Placu Dietla w podziemiach budynku Pijani Wód przy ujęciach noszących imiona jego rodziców. Jego woda samoczynnie wypływa z głębokości 27 m.
Kolejną wodą leczniczą Uzdrowiska Szczawnica jest Helena odkryta w 1966 r. u stóp góry Bryjarki w szczawnickim Parku Dolnym. Woda ma stosunkowo łagodny smak, więc jest polecana osobom, którym przeszkadza wyrazisty smak wód z innych źródeł. Jest wykorzystywana w leczeniu chorób dróg oddechowych, otyłości, osteoporozy, podwyższonego poziomu cholesterolu oraz w przypadku niedoborów sodu, potasu, wapnia i magnezu.
Galerię wód zakończy prezentacja zdroju Jan, odkrytego w 1869 r. Pod koniec lat 20. XX w. na bazie wód ze źródła Jan w uzdrowisku wykonywano kąpiele z dodatkiem soli jodowych i jodowo-bromowych oraz wyciągu igliwiowego.
Warto przyjechać do Szczawnicy, by spróbować smaku wód, należy jednak pamiętać, że dłuższe korzystanie z kuracji pitnych należy prowadzić w konsultacji z lekarzem.