Tekst i zdjęcia: Katarzyna Rojek, Zdjęcia: Julia Michalczewska, Stanisław Składanowski,

Trójmiejskie drogi do wolności

Polska / Europa
A to Polska właśnie

Odwiedził mnie znajomy przewodnik z Etiopii, z którym Poznaj Świat przeprowadził wywiad w poprzednim numerze.
– Widziałem dziś w Gdańsku Fontannę Neptuna, pospacerowałem po sopockim molo i zwiedziłem w Gdyni wasz najstarszy żaglowiec. Czy mogłabyś mi jutro pokazać Drogę Wolności?
– Chyba Aleję Zwycięstwa? Tam jest niemiecki konsulat, potrzebujesz wizy?
– Nie. Widziałem kiedyś taki plakat „Zaczęło się w Gdańsku, Drogi do wolności”, na którym pokazano, jak system komunistyczny runął jak kostki domina.
– Rozumiem, że chodzi ci o pokazanie naszej drogi do wolności. Umówiliśmy się następnego dnia rano pod Kościołem Mariackim.

– Ale ja już byłem w tym kościele. Wiem, że Bazylika Mariacka jest największym na świecie kościołem zbudowanym z cegły.
– To prawda. Jest też ważnym miejscem na drodze do wolności. Dlatego tu zaczynamy nasz szlak.
Proboszczem parafii Mariackiej jest ksiądz Stanisław Bogdanowicz, który w czasach PRL był oparciem dla prześladowanych ludzi opozycji. Tu modlono się w intencji więźniów politycznych. W czasie strajków proboszcz odprawiał msze w Stoczni Remontowej w Gdańsku. Przez cały okres stanu wojennego w Bazylice Mariackiej odprawiane były msze święte w intencji ojczyzny, dochodziło po nich często do demonstracji, a uciekający przed oddziałami milicji ludzie chronili się w murach świątyni.
– Wejdźmy i my.
W Kaplicy Matki Boskiej Ostrobramskiej spoczywa Maciej Płażyński, Marszałek Sejmu, pierwszy wojewoda gdański w wolnej Polsce, współzałożyciel i prezes legendarnej spółdzielni Świetlik, która specjalizowała się w robotach wysokościowych. Pracowali w niej ludzie z opozycji, którzy w III RP rzeczywiście zaszli wysoko. Marszałek Płażyński zginął w katastrofie smoleńskiej, obok jego sarkofagu znajduje się pomnik ofiar tej tragedii.
– Gdzie idziemy teraz? – spytał Alem.
– Niedaleko, na ulicę Świętojańską do kościoła świętego Mikołaja, gdzie byłam chrzczona i brałam ślub. Ale nie dlatego cię tam zabieram.
Gotycki kościół Św. Mikołaja jest jedyną świątynią w Śródmieściu ocalałą podczas II Wojny Światowej. Nie został też ograbiony przez Rosjan podczas zdobycia Gdańska w 1945r., więc dziś można podziwiać oryginalne barokowe wnętrze. W kościele działa duszpasterstwo akademickie Górka. Prowadził je niegdyś dominikanin, o. Ludwik Wiśniewski – uważany za ojca ideowego Ruchu Młodej Polski, organizacji antykomunistycznej powstałej w 1979 roku. Dla nich najważniejszą sprawą było odzyskanie niepodległości Polski, a przewodził im Aleksander Hall. W 1979 r. duszpasterzem został o. Sławomir Słoma. Ten charyzmatyczny kapłan gromadził wokół siebie rzesze ludzi – studentów, intelektualistów, artystów. W grudniu 1981r., kilka dni po ogłoszenia stanu wojennego w pobliżu Stoczni im. Lenina, podczas demonstracji, stojąc naprzeciwko kordonu zomowców, ojciec Sławek odprawił „mszę na dłoniach”. Duszpasterz przekazał znak pokoju otaczającym go milicjantom, stojącym naprzeciw demonstrantów.

– Kolejny kościół? – Zdziwił się Alem, kiedy doszliśmy na ulicę Profesorską, pod kościół św. Brygidy. – Polacy zawsze w ciężkich chwilach jednoczyli się w Kościele.
Po wojnie kościół św. Brygidy był totalną ruiną, odbudowę zawdzięcza proboszczowi Henrykowi Jankowskiemu. Kościół jest parafią Stoczni Gdańskiej. Ksiądz Jankowski był kapelanem Solidarności. Podczas strajku w 1980 r. spowiadał i odprawiał Msze święte na terenie Stoczni. Przez lata wspierał też działalność opozycyjną. Przy kościele prowadził ośrodek pomocy charytatywnej. Przez wiele lat, w czasie, gdy Solidarność była zdelegalizowana, plebania pełniła rolę biura związku. Tu niemal urzędował Lech Wałęsa, a częstymi gośćmi byli m.in. Jacek Kuroń, Bronisław Geremek, Adam Michnik, Jarosław i Lech Kaczyńscy, a w 1988 r. z wizytą przyjechała Margaret Thatcher, premier Wielkiej Brytanii.
Opuściliśmy chłodne wnętrze świątyni i poszliśmy Podwalem Staromiejskim na Targ Drzewny, gdzie w centrum niewielkiego skweru stoi pomnik króla Jana III Sobieskiego. Pomnik wykonany został w 1897 r. we Lwowie, w 1945 r. trafił do Warszawy, a w 1965 r. do Gdańska. Na tym skwerze odbywały się manifestacje organizacji wolnościowych, Ruchu Młodej Polski i Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Postument pomnika służył często przemawiającym za mównicę. Tak było też 3 maja 1980 roku, podczas manifestacji, na której przemawiali Dariusz Kobzdej (plac jego imienia mieści się na przeciwko pomnika) z RMP i Tadeusz Szczudłowski z ROPCiO. Mówili o zbrodni katyńskiej i o zakłamywaniu historii przez władze PRL. Wśród blisko 3 tysięcznego tłumu słuchaczy był również Lech Wałęsa. Niedługo potem Kobzdej i Szczudłowski zostali aresztowani na trzy miesiące.

Skręciliśmy w Wały Jagiellońskie i zatrzymaliśmy się przy numerze 36. – Ten budynek nie prezentuje się ciekawie. Co się tu mieści?
– Prokuratura Okręgowa. Niegdyś budynek wyglądał znacznie bardziej imponująco, był wyższy i miał spadzisty dach. Jednak w grudniu 1970 jego funkcja nie kojarzyła się mieszkańcom Gdańska z przestrzeganiem prawa, a z jego łamaniem. Gdańszczanie przezwali wtedy budynek „Reichstagiem”.
Mieścił się tu Komitet Wojewódzki PZPR. 14 grudnia 1970 r. strajkujący stoczniowcy przyszli tu, by negocjować z władzą zniesienie podwyżek cen żywności. Nikt z nimi nie chciał rozmawiać. Wrócili następnego dnia, dołączyła do nich spora grupa studentów. Podczas manifestacji budynek został podpalony, spłonął cały dach i górne kondygnacje.

Idąc w stronę Stoczni Gdańskiej, minęliśmy krajową siedzibę Solidarności. – Spójrz Alem, to pewnie tu widziałeś nazwę „Drogi do wolności”. W budynku znajduje się wystawa o tej nazwie. Powinieneś ją zobaczyć, pozwoli Ci wiele zrozumieć z naszej historii. Ale dzisiaj nie starczy nam na to czasu.
Dotarliśmy do Placu Solidarności, do słynnej Bramy nr 2 i Pomnika Poległych Stoczniowców. Można odnieść wrażenie, że całe to miejsce to pomnik. Jest tu wiele tablic, rzeźb, napisów, upamiętniających zdarzenia, które miały miejsce w całej Polsce na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Prawie zawsze są tu kwiaty i znicze, często też transparenty i plakaty na bramie stoczni.
14 grudnia 1970 roku rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej. Protesty te rozprzestrzeniły się na inne zakłady na całym wybrzeżu. Do ich tłumienia władze użyły wojska i milicji. Według oficjalnych danych, śmierć poniosło 45 osób, a 1165 zostało rannych. Podwyżkę cen wycofano 1 marca 1971 roku po wielu kolejnych strajkach i protestach.
Kolejnym pamiętnym dla stoczni i całej Polski wydarzeniem był strajk w 1980 r. Rozpoczął się 14 sierpnia, a przywództwo nad nim objął Lech Wałęsa. Wraz z delegatami innych strajkujących zakładów, którzy przyjechali do Stoczni Gdańskiej, utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, który wysunął 21 postulatów. Zapisano je na drewnianych tablicach i zawieszono na bramie stoczni. Dzisiaj te tablice, na których postulaty spisywali Maciej Grzywaczewski i Arkadiusz Rybicki (zginął w katastrofie smoleńskiej) znajdują się na liście dziedzictwa kulturowego UNESCO. Po zwycięskim strajku, powstał pierwszy we wschodniej Europie wolny, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.
16 grudnia 1980, w rocznicę wydarzeń grudnia 70, przed stocznią odsłonięto pomnik, wzniesiony ku pamięci poległych stoczniowców. Pomnik składa się z trzech krzyży, o wysokości 42 metrów. Na każdym zawieszona jest kotwica – symbol nadziei. W czerwcu 1987 roku, pod tym pomnikiem, szczelnie odgrodzony od tłumu wiernych przez oddziały ZOMO, modlił się samotnie papież Jan Paweł II.