Tekst i zdjęcia: Mateusz Żemła,

Dwa dni u Masuda

Afganistan / Azja

Droga rozwidla się w miasteczku Dżebel-ul Seradż. Główna nitka wspina się na przełęcz Salang, boczna zaś prowadzi przez żyzną dolinę ku widocznym górom. W pewnym momencie dolina ścieśnia się do kilkunastu metrów. Dostępu bronią strome zbocza i szlaban. To Dalan Sang, wrota najsłynniejszej doliny Afganistanu – Pandższeru. Strażnicy w mundurach bez dystynkcji i w charakterystycznych wełnianych beretach zwanych pakol, widząc cudzoziemca, pytają o cel wizyty.

Be mazar-e Massud (Jadę na grób Masuda). – Cóż innego może tutaj robić farangi w żółtej toyocie pełniącej rolę zbiorowej taksówki, sto kilometrów od Kabulu.
Brodata twarz byłego mudżahedina rozjaśnia się w uśmiechu. Szlaban idzie w górę. Za checkpointem skały nieco się rozstępują. Na szerszym, spokojniejszym odcinku rzeki kołyszą się drewniane figurki ptaków. Myśliwi fachowo nazywają je bałwankami. Tadżycy polują tutaj na przywabiane w ten sposób kaczki. Zdumiewa broń, jakiej używają. Staroświeckie strzelby wyglądają, jakby pamiętały jeszcze czasy wojen z Brytyjczykami. Stosunkowo nowoczesne są za to wraki czołgów T-72 rdzewiejące przy drodze. Z wielkiego portretu na zboczu góry ironicznie uśmiecha się brodata twarz. Człowiek, którego podwładni zniszczyli te czołgi, jest najważniejszą osobą w dolinie, mimo że nie żyje od 15 lat. To legendarny przywódca afgańskich mudżahedinów, postrach Armii Czerwonej i talibów, Ahmad Szah Masud, zwany Lwem Pandższeru.

ŚMIERĆ KOMENDANTA

Masud przełamywał rozpowszechniany przez Sowietów wizerunek nieokrzesanego mudżahedina. Był wychowankiem Esteglal – elitarnego kabulskiego liceum. Mówił po francusku, studiował architekturę. To powikłana historia ojczystego kraju zmusiła go do obrania drogi partyzanta. W rodzimej dolinie stworzył własne, niemalże niepodległe państwo mudżahedinów. Szurawi, jak Afgańczycy nazywali rosyjskich żołnierzy, przeprowadzili kilkanaście nieudanych szturmów na Pandższer. Owszem, wchodzili do doliny, ale Masud zawsze zdążył wcześniej ewakuować mieszkańców, a Sowieci zastawali puste domy. Lew Pandższeru zginął 9 września 2001 r., dwa dni przed atakiem na WTC. Masud – gorliwy muzułmanin – sprzeciwiał się porządkom ustanawianym w Afganistanie przez talibów i Al-Ka’idę, więc musiał umrzeć. Chodzą słuchy, że wykonawcami wyroku byli ludzie z Molenbeek – osławionej dzielnicy Brukseli, wylęgarni terrorystów. Zamachowcy podawali się za dziennikarzy, których Masud chętnie przyjmował. Był legendą wśród korespondentów wojennych zajmujących się Afganistanem. Każdy zabiegał o spotkanie z nim, choćby miał na nie czekać tygodniami. Medialna sława okrutnie się zemściła.
Masud stał się mitem założycielskim nowego państwa, powstałego po amerykańskiej interwencji i upadku rządu talibów. Plakaty z jego podobizną zawisły od Heratu po Kabul. Na miejscu skromnego mazaru, stojącego na wzgórzu nieopodal rodzinnej wsi komendanta, wybudowano olbrzymi, upamiętniający go kompleks. Tutaj 9 września jest obchodzone uroczyście święto narodowe – Dzień Masuda. Oficjalny kult nie wszystkim mieszkańcom kraju się podoba. Narzekają tradycyjnie niechętni Tadżykom Pasztuni z Południa i Hazarowie z doliny Bamianu, których z rąk podwładnych Lwa spotykały różne przykrości. Jednak tu, w Pendższerze, ma on status niemal półboga. Zapewne obwołano by go świętym, gdyby w islamie istniała taka możliwość.
 

HERBATKA ROZWIĄZUJE JĘZYKI

Maleńki kyszłak (pasterska osada) Bazarak leży akurat pomiędzy mauzoleum komendanta a jego rodzinnym domem. Stąd pochodziła jego żona. Lokalizacja idealna. Dodajmy, że mieści się tu też skromna czajchana (herbaciarnia), w której można zjeść i zasięgnąć języka.
W zasadzie w każdym kraju obcy wchodzący do lokalnego baru staje się obiektem mniej lub bardziej życzliwego zainteresowania. Zanim zdążę dostać herbatę, brodaci starcy wypytują mnie o wszystko. „Skąd? Po co? Czy ma żonę? Dzieci? W Boga wierzy?”. Cóż, w dari, zbliżonym do perskiego, znam kilkadziesiąt słów, ale wystarczą, by wyjaśnić cel wizyty. Afgańczycy są z reguły przyjaznymi i gościnnymi ludźmi (o ile nie są fundamentalistami), ale wyznanie, że przyjeżdża się na grób Lwa Pandższeru, przełamuje wszelkie lody. Po chwili do czajchany wchodzi młody chłopak ubrany po zachodniemu i dwóch mężczyzn w mundurach. Obcy w dolinie, trzeba sprawdzić, kto to. Dawni mudżahedini skutecznie pilnują bezpieczeństwa w Pandższerze. Dolina jest oazą spokoju we wciąż niespokojnym kraju. Po zadaniu zasadniczych pytań żołnierze wychodzą, zostaje Masud. Pracujący w Kabulu dla sił ISAF (Międzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeństwa) dwudziestoparolatek w dżinsach i T-shircie ma imię po słynnym komendancie. Podejrzewam, że podobnie jak wielu mężczyzn urodzonych tu w latach 80. i 90. Chwilę rozmawiamy w czajchanie, po czym pada propozycja: – Chodź, zawiozę cię pod dom komendanta.
Wraz z drugim chłopakiem, którego Masud przedstawia jako swojego kuzyna, wsiadamy do nowiutkiej terenówki, jakże innej od samochodów na co dzień spotykanych na afgańskich drogach, i ruszamy w górę doliny. Uciekłszy spod czujnego oka wioskowej starszyzny, Masud wyraźnie się ożywia.
– Gdybym wiedział, że w dolinie jest jakiś gość, przywiózłbym butelkę wódki z Kabulu. Ale nie martw się, pojedziemy do człowieka, który robi najlepszy haszysz w całym Pandższerze – chłopak wyraźnie ma ochotę na, jakby to powiedzieli jego polscy rówieśnicy, melanż. Nic dziwnego. Jest czwartek, a więc muzułmański weekend. Gdy dla przyzwoitości protestuję, mówiąc, że już robi się ciemno, a ja w zasadzie nie mam gdzie spać, tylko się śmieje.
– W domu moich rodziców jest wystarczająco dużo miejsca. Don’t worry! Pandższerczycy nie zostawiają gościa.
Dobrze, myślę. Nocna wycieczka w afgańskie góry z naćpanym kierowcą może skończyć się dwojako. Wpadniemy samochodem do jakiegoś rowu czy przepaści albo wrócę i będę miał o czym kiedyś wnukom opowiadać.