Tekst i zdjęcia: Dorota Wójcikowska, Witold Palak,

Łowcy z Nagaland

Indie / Azja

Indie kojarzą się z hinduizmem, islamem, czasem z buddyzmem. Są jednak stany, w których religią dominującą jest chrześcijaństwo. To często miejsca dopiero od kilku lat otwarte dla indywidualnej turystyki – po części ze względu na nieustabilizowaną sytuację społeczno-polityczną, dążenia niepodległościowe czy aktywność partyzantki. Jedną z takich plam na mapie jest indyjski stan Nagaland. Już samo dotarcie tam na motocyklu stanowiło nie lada wyzwanie.

Nasza wiedza o zamieszkujących Nagaland ludziach sięga zaledwie 200 lat. To region nigdy nieujarzmiony, pominięty na szlaku podbojów kolejnych imperiów czy lokalnych władców. Owiany złą sławą, przekazywaną z ust do ust. Mało kto zapuszczał się w ten górzysty teren. Strzegł go swoisty immunitet – opinia o jego mieszkańcach jako o walecznych łowcach głów.
Brytyjczycy dotarli tu w XIX w. i zwrócili uwagę na znakomity klimat oraz możliwość uprawiania herbaty. Wzgórza Naga zostały anektowane przez nich w 1881 r. Potem, po uzyskaniu przez Indie niepodległości, Nagowie zostali niemal siłą nakłonieni do włączenia się do federacji, początkowo jako część Assamu, a od 1 grudnia 1963 r. – jako szesnasty stan Indii. Ale nigdy nie zrezygnowali z dążeń niepodległościowych. Trwająca 60 lat wojna partyzancka była najdłuższą w historii Indii. Kosztowała życie co najmniej 200 tys. ludzi. Dopiero w 2015 r. premier Narendra Modi podpisał traktat pokojowy z separatystami. Układ, który zawarto, ma dać Nagom większą autonomię i pomóc w rozwinięciu relacji handlowych z państwami Azji Wschodniej. Obecnie sytuacja w stanie jest na tyle spokojna i bezpieczna, że zawieszono (na okres próbny) obostrzenia i przepustki, otwarto jego granice.
 

DOMY CZASZEK

Nagaland to kraina o powierzchni dziewiętnastokrotnie mniejszej od Polski, zamieszkana przez 16 plemion. W odróżnieniu od innych społeczności, które najchętniej osiadały w dolinach w pobliżu dających życie rzek lub jezior, Nagowie zakładali swoje wsie na wzgórzach. Robili to ze względów strategicznych, bo takie osady pełniły również funkcje forteczne. W totalnej izolacji każde plemię wykształciło nie tylko odrębne tradycje, lecz także zupełnie odmienny język. Była jednak cecha wspólna... Otóż o ile w innych kulturach wystarczało zdobycie trofeum w postaci kła tygrysa lub lwa, rogów nosorożca czy dzikiego bawoła, aby zaświadczyć o odwadze i męskiej dojrzałości, o tyle wśród plemion Naga prawdziwa wartość mężczyzny była poznawana po liczbie zdobytych... ludzkich głów. Przy czym polowania na nie dotyczyć mogły, na przykład, po prostu sąsiedniego wzgórza zamieszkanego przez inne plemię. I nie chodziło wcale o efekt wojny o ziemię czy łupy. Żaden z młodzieńców nie mógł liczyć na przychylność dziewczyny, jeśli nie rzucił jej pod nogi ludzkiej głowy. A najlepiej – kilku.
Większość wiosek miała swój własny „dom czaszek”, a każdy mężczyzna musiał dołożyć do tej „kolekcji” swoje trofeum. Mężczyzna, który nie miał na sumieniu choć jednej głowy, określany był jako „kobieta” lub „krowa”. Honor i uznanie swojej wioski zaskarbić można było jedynie poprzez dekapitację innego mężczyzny. Rzecz znamienna – obyczaj ten nie nosił najmniejszych znamion kanibalizmu.
Aby poznać zasady „łowieckie”, a także nauczyć się, jak żyć w plemiennej grupie, młodzi chłopcy mieszkali w specjalnej chacie, zwanej morung. Było to dormitorium dla nieżonatych kandydatów na mężczyznę. Tam byli poddawani swoistej indoktrynacji, której istotą była nauka obcinania głów. Po zdobyciu pierwszych trofeów uzyskiwali nie tylko uznanie wioski, lecz także świadectwo swojej odwagi w postaci tatuaży. Tatuaż na twarzy oznaczał, że mężczyzna uczestniczył w łowach, dodatkowy tatuaż na piersiach – że sam już zdobył ludzką głowę, natomiast tatuaż na twarzy, piersiach i szyi świadczył, że osobiście ściął i przyniósł do wioski więcej niż pięć głów!
Chata morung była też czymś w rodzaju domu kultury. To tu przekazywano chłopcom swoisty kodeks moralny, uczono praw oraz wskazywano, jak żyć w zgodzie z naturą. Znajdował się w niej również potężny drewniany bęben kham, wykonany z jednego pnia, czasem obciągnięty skórą mithuna. Bębniono podczas ważnych wydarzeń o charakterze społecznym, a także kiedy wzywano na wojnę z sąsiednim szczepem. Każdy morung był ozdobiony rzeźbami i trofeami łowieckimi: czaszkami bawolimi, jelenimi, niedźwiedzimi, no i naturalnie – ludzkimi.

KONIEC POLOWANIA

Polowania na głowy zostały zakazane już ponad 100 lat temu. Ostatni udokumentowany proceder łowiecki miał miejsce w 1979 r. w plemieniu Konyak, ale istnieją pogłoski, że sporadyczne przypadki zdarzały się jeszcze niedawno. Ogromną rolę w odejściu od tej „tradycji” odegrali chrześcijańscy misjonarze, którzy w XIX w. dotarli do Nagaland. To oni, a nie administracja brytyjska, skłonili Nagów do zaprzestania dekapitacji i przyjęcia nowej religii. W chwili obecnej chrześcijaństwo, głównie baptyzm, wyznaje 90 proc. ludności stanu. Najbardziej wojownicze plemię Konyak zaakceptowało egzotyczną i niezrozumiałą dla siebie wiarę zaledwie 50 lat temu i ciągle jeszcze znajduje się trochę na rozdrożu – pomiędzy chrześcijaństwem a swoją religią animistyczną.
Wjechaliśmy do Nagaland w terminie, który dawał nam szansę na przeżycie dwóch ceremonii. Pierwszą z nich był Hornbill Festival – najsłynniejsze w tym regionie Azji widowisko folklorystyczne, które trwa aż 10 dni. Festiwal cieszy się taką popularnością, że wszystkie hotele, pensjonaty czy kwatery prywatne są zarezerwowane na kilka tygodni wcześniej. Rekomendowani przez naszych himalajskich przyjaciół, dotarliśmy do Amongla i Meren Paul – bogatych mieszczan i gorliwych baptystów, ludzi o wielkich sercach. Dzięki nim mieliśmy luksusowe warunki mieszkaniowe i mogliśmy wysłuchać historii o roli ich rodzimego plemienia Ao w krzewieniu tu chrześcijaństwa wiele lat temu.
Festiwal to jedyna możliwość spotkania wszystkich 16 plemion Naga w jednym, neutralnym miejscu (gdyby do takiego zjazdu doszło 100 lat temu, ścięte głowy wojowników spadałyby na ziemię nieustannie). Hornbill Festival jest więc szansą na pokojową konsolidację niegdyś wrogich sobie społeczeństw, a także unikalną okazją do podziwiania tradycyjnych strojów, tańców i obrzędów poszczególnych plemion.
Niewielka wioska Kisama, 10 km od miasta Kohima – stolicy stanu, na czas festiwalu zamienia się w turystyczno-folklorystyczną osadę, która tętni życiem i muzyką. Od rana do zmierzchu artyści amatorzy przedstawiają fragmenty z życia swoich klanów. Można też skosztować tradycyjnej kuchni, bo każde z plemion zaprasza chętnych do swojego morung, który tym razem pełni rolę niemal klubu i restauracji.