Tekst i zdjęcia: Marek Tomaszewski,

Najstarsza winiarnia świata

Armenia / Azja

Jest siostrą Gruzji. Nie jest to jej bliźniaczka, choć wydaje się nie mniej urocza. Z pozoru smutna i zamyślona, po bliższym poznaniu okazuje się równie szalona i radosna. Historia boleśnie ją doświadczyła. Wiele razy okrutnie wykorzystano jej dobre serce, ale nie załamała się ani nie upadła. Armenia trwa na mapie świata i daje mu to, co ma najlepszego.

Tutaj od tysiącleci są wytwarzane najlepsze trunki świata. I nie ma w tym krzty przesady. Podobno już biblijny Noe, gdy wody potopu opadły, jako pierwszy zasadził winnicę i zrobił pierwsze wino. Zgodnie z przekazem Księgi Rodzaju arka osiadła na górach Araratu, które później przez wieki znajdowały się w historycznych granicach Armenii. Obecnie zarówno Wielki, jak i Mały Ararat znajdują się na terytorium Turcji. Tuż przy granicy, w okolicach klasztoru Khor Virap, rozciągają się hektary winnic. Widok to iście mistyczny.
Gdy patrzy się na winogrona dojrzewające w słońcu Kotliny Ararackiej, na tle wiecznie ośnieżonego wygasłego wulkanu i średniowiecznego monastyru wybudowanego z pomarańczowego tufu, przychodzi na myśl Noe, który może właśnie tutaj zbierał swoje plony. Wino wytworzone w takim krajobrazie musi smakować nieziemsko.
 

TE WINOGRONA MAJĄ 6000 LAT!

Można nie wierzyć przekazom Starego Testamentu, ale niedawne odkrycia archeologiczne przekonują, że kolebka winiarstwa znajduje się właśnie w Armenii. Na wschód od wioski Areni, w prowincji Wajots Dzor, tuż nad rzeką Arpa wznosi się wapienne wzgórze. Miejscowej ludności od wieków była znana trzykomorowa Jaskinia Ptasia, jedna z setek rozsianych w tej okolicy. Nikt nie przypuszczał, jaką tajemnicę skrywa i jakie rewelacje leżą tu pod niewielką warstwą gruntu.
W latach 2007–2012 grupa armeńskich i irlandzkich naukowców natrafiła podczas wykopalisk na fragmenty glinianych naczyń. Okazało się, że są to pozostałości kompletnej linii produkcyjnej do wyrobu wina. Odkryto prymitywną prasę do wyciskania soku poprzez deptanie owoców, kadzie fermentacyjne, do których ściekał moszcz, amfory, dzbany i kubki z zaschniętymi resztkami wina, a także pestki i skórki winogron, doskonale zachowane pod warstwą zwierzęcych odchodów. Konserwacji resztek sprzyjały chłodne i suche warunki panujące w jaskini. Wyniki badań przeszły najśmielsze oczekiwania, okazało się bowiem, że winiarnia liczy sobie... ponad 6 tys. lat i bije na głowę wszystkie dotychczas znane obiekty tego typu w Gruzji czy Iranie. W ten sposób odkryto najstarszą winiarnię na świecie. (Przy okazji natrafiono na skórzany but liczący sobie, bagatela, 5,5 tys. lat – także najstarszy tego typu obiekt na świecie, który można obejrzeć w Muzeum Historii Armenii w Erywaniu).
Znalezione w jaskini pestki winogron poddano dalszej ekspertyzie i stwierdzono, że pochodzą one ze szczepu, który jest nadal uprawiany w Armenii. Mowa o szczepie areni, który jest „superbabcią” setek znanych obecnie odmian winorośli. Uprawiany jest on oczywiście w winnicach wokół wspomnianej już wioski o tej samej nazwie. Warunki są idealne i nie bez przesady uważa się, że to właśnie tutaj powstają najlepsze w całej Armenii wina. „Armeńskie wina zawierają w sobie wszystko to, co można odczuwać, a czego nie można wyrazić słowami” – tak mówił Charles Aznavour, o którym mało kto wie, że jest z pochodzenia Ormianinem.
W Areni niemal w każdym domu produkuje się wino, które jest potem sprzedawane na straganach ciągnących się wzdłuż głównej drogi prowadzącej z Erywania na wschód kraju, aż do Górskiego Karabachu, oraz na południe, do Iranu. Jeśli ktoś z samochodu zobaczy stragany z plastikowymi butelkami po znanym amerykańskim napoju, wypełnionymi ciemną, czerwoną cieczą, niech go to nie zmyli. Wewnątrz kryje się bowiem skarb Areni – wino. A patent z butelkami po napojach powstał z myślą o kierowcach irańskich ciężarówek – islam zabrania przecież spożywania alkoholu i do Iranu wwozić go nie wolno.
Raz w roku, w październiku, odbywa się w Areni święto wina, podczas którego można bliżej zapoznać się z lokalnymi trunkami. To nie są tylko wina, ale także rewelacyjne owocowe destylaty, wśród których prym wiodą: słynna tutowka z morwy, kiził z derenia, a także wódki z moreli, brzoskwiń, winogron oraz domowe koniaki.

GRANATY Z GÓRSKIEGO KARABACHU

W samej Areni warto odwiedzić także kościół Matki Bożej (Surp Astwacacin) z XIV w., który jest dziełem słynnego średniowiecznego architekta Momika. O tym, jak dawne są tutaj tradycje winiarskie, świadczy fakt, że na starym cmentarzu usytuowanym wokół tego kościoła są nagrobki, które przedstawiają sceny związane z produkcją trunku. Winne grona można też zobaczyć na fasadach monastyrów, a także na chaczkarach, czyli kamiennych płytach wotywnych – jednym z symboli Armenii.
W Armenii wino produkuje się nie tylko z winogron. Wyjątkowe, bo powstające w zasadzie tylko tutaj, jest wino z owoców granatu. Choć największe jego uprawy na świecie znajdują się w Iranie, to Armenia uznała go, obok moreli, za owoc narodowy. Zaraz po Araracie to chyba najczęstszy w tym kraju motyw zdobniczy. Nawet na XIII-wiecznej płaskorzeźbie wykutej przez Momika nad wejściem do monastyru Noravank Matka Boska siedzi na dywanie, którego frędzle mają kształt granatu. Owoce te są w Armenii uważane za symbol życia, płodności i zdrowia, a sami Ormianie mówią o sobie, że są jak granat z pękniętą łupiną, z którego pestki rozsypały się po całym świecie. Zamieszczone w domu, mają przynosić szczęście i pomyślność, odstraszać wszelkie złe moce, choć wiele wskazuje na to, że biblijna Ewa skusiła Adama wcale nie jabłkiem, ale właśnie owocem granatu.
- Po granaty jeżdżę do Górskiego Karabachu – mówi Davit, u którego nocujemy. Prowadzi on niewielki hotel typu bed & breakfast w Areni. Choć słowo „granat” w naszym języku brzmi w tym kontekście nieco dwuznacznie, bo Armenia i Azerbejdżan od lat toczą krwawe walki o ten skrawek ziemi, nasz gospodarz nie prowadzi wcale handlu bronią. Podczas kolacji zostajemy poczęstowani wytworzonym przez niego winem z najlepszych karabaskich granatów. Jego trunek jest prawdziwym dziełem sztuki – aromatyczny, rześki, z idealnym balansem między kwasowością, charakterystyczną dla tych owoców, a słodyczą. Davit to prawdziwy winiarski artysta.