Tekst i zdjęcia: Mirosław Olszycki, Zdjęcia: Julia Michalczewska,

Miasto pomyślnego wiatru

Argentyna / Ameryka Południowa

W Buenos Aires wszystko jest wielkie: ulice, budynki, stadiony, place i port. To istny trzynastomilionowy potwór… jakże fascynujący.

Różni moi rozmówcy, w tym Polacy, którzy mieszkają w Buenos Aires od wielu lat, nie potrafią odpowiedzieć na pytanie, co ich tutaj zatrzymało. Sprzyjający klimat, dobra kuchnia, praca, której gdzie indziej brakuje, dogodne położenie? A może szansa zatańczenia tanga na ulicy, w centrum pięknego miasta?

Querandies, twardy orzech do zgryzienia

Prawdopodobnie pierwszymi osadnikami na obszarze Buenos Aires byli indiańscy Querandies, wywodzący się od Indian Guarani z terenów obecnego Paragwaju. Querandies oznaczało ludzi doskonale biegających, wysokich i wojowniczych; potrafiących też zwinnie upolować nawet guanaco, czyli lamę. Spośród ludów Ameryki Południowej wyróżniali się m.in. tym, że opanowali umiejętność szycia ubrań ze skóry, w tym tzw. quillango – rodzaju sukni okrywającej ciało od głowy aż po kolana. Znali też metodę budowania namiotów ze skór. Wierzyli w dobrego boga, zwanego Soychu, którego zadaniem była walka z duchem zła, czyli Gualichu.
Kiedy w roku 1516 hiszpański wódz Juan Solís zszedł z okrętu w pobliżu ujścia La Platy do oceanu, krajowcy przeciwstawili się obcym z wrodzonym impetem i niesłychaną determinacją, zmuszając ich do odwrotu. Podobne zdarzenie kilka lat później spotkało słynnego portugalskiego żeglarza, Magellana. Dopiero w 1536 udało się pierwszemu Europejczykowi, Pedro Mendozie, zejść na ląd i na nim dłużej pozostać. Mendoza, popierany przez króla Hiszpanii Karola, zbudował w pobliżu ujścia La Platy (zwanej wówczas Río del Solís) miasto-twierdzę. Na krótko, bo Indianie Querandies jeszcze tego samego roku pokonali Hiszpanów w okrutnej bitwie i zburzyli wszystko, co zdołali oni wznieść.
Mieszkańcy Starego Kontynentu zostali wygnani z ziem Argentyny, a pojawili się w tym samym miejscu dopiero czterdzieści cztery lata później. W 1580 hiszpański konkwistador, Juan de Garay, wspierany przez dobrze zorganizowaną i uzbrojoną grupę walecznych przyjaciół, rozpoczął drugie zakładanie Buenos Aires. Hiszpan zdawał sobie sprawę z dobrego, strategicznego położenia miasta, które mogło stać się w przyszłości portem – oknem na świat dla całego wschodniego wybrzeża Ameryki Południowej.

Miasto Ciężkiego Powietrza

Hiszpanie zbudowali miasto, opierając jego plany na założeniach, które od wieków stosowali w swojej ojczyźnie. Zaczęli od wyznaczenia wolnej przestrzeni dla placu głównego, wokół którego rozmieścili najważniejsze budowle, czyli gmach kościoła, siedzibę gubernatora, ratusz, budynek straży miejskiej, spichlerze i oczywiście budynki mieszkalne. Nie zapomnieli o architektonicznym i artystycznym wymiarze stawianych budowli. Stąd, widoczna do dziś, bujna, dekoracyjna sztuka hiszpańskiego baroku, skompilowana twórczo z potrzebami rodzącego się Nowego Świata.
Styl ten, nazywany niekiedy kolonialnym, rozwinął się i spełnił między innymi w postaci bogatych frontowych elewacji wznoszonych budynków. Charakteryzuje się wybujałą ornamentyką, eliptycznymi medalionami, festonami, kręconymi słupami z girlandami i pilastrami. Dochodzi do tego monumentalność rzeźby oraz bogactwo malarstwa o motywach religijnych i historycznych. To tylko niektóre elementy architektury Buenos rozwijającej się od końca XVI wieku.
Juan de Garay nazwał założone przez siebie miasto Ciudad de La Santísima Trinidad y Puerto de Santa María del Buen Ayre, czyli Miasto Przenajświętszej Trójcy i Port Maryi Panny Pomyślnego Wiatru. Ostatnie dwa wyrazy tej przydługiej nazwy pozostały do dziś. Niektórzy tłumaczą je inaczej, jako Buenos Aires, czyli Dobre (Czyste) Powietrze. W żaden sposób nie pasuje to jednak do współczesnych realiów stolicy Argentyny.
Podekscytowany i w pełni gotowy do filmowo-fotograficznej ekspedycji wyruszyłem rano z hotelu do miasta, ale mój pierwszy zapał szybko przygasł pod wpływem zaduchu nie do wytrzymania. W powietrzu brakowało tlenu. Panował niemiłosierny upał, a przez centrum ośmioma pasami ruchu w jedną stronę płynęła rzeka samochodów. To właśnie w Buenos Aires – obok powodzi aut – spaceruje się chodnikiem najszerszej ulicy świata. Avenida 9 Julio w najszerszym miejscu mierzy 200 metrów. W 1936 roku wzniesiono przy niej imponujący, 70-metrowy obelisk, upamiętniający pierwszą nieudaną próbę założenia miasta w roku 1516. Równie ważna jest Avenida de Mayo, która z przylegającymi do niej ulicami (Calle Lavalle i Calle Florida) oraz dzielnicą Santa Fe tworzy Microcentro, biznesowe centrum tego olbrzymiego miasta.

Płatki metalowej róży

Oglądając najwspanialsze miejsca i zabytki Buenos Aires, z Teatrem Kolumba na czele, z jedną z największych sal operowych świata czy pałacem prezydenckim Casa Rosada, docenić można ogrom i architektoniczny rozmach tego miasta. Oprócz dwóch wymienionych gmachów a szczególną uwagę zasługują też: katedra pw. Trójcy Przenajświętszej, z grobowcem Joségo de San Martín, argentyńskiego bohatera walk o niepodległość, bazylika Nuestra Señora de La Merced z roku 1602, będąca perłą sztuki barokowej, oraz Narodowe Muzeum Sztuk Pięknych z dziełami Moneta i Van Gogha.
Nowoczesność i przeszłość przenikają się tutaj jak nigdzie indziej na świecie. W przeszklonych, współcześnie wzniesionych budynkach, niczym w zwierciadle czasu, odbijają się kopuły starych kościołów, gzymsy XIX-wiecznych pałaców, a także wybujała roślinność. Wysokie na kilkadziesiąt metrów palmy sięgają najwyższych pięter, stanowiąc o urodzie miasta, w którym, oprócz wspaniałych budowli, prawie wszędzie znajdują się przestronne i dobrze utrzymane parki. Miejsca wypoczynku o jakich my, Europejczycy, możemy tylko pomarzyć.
W pobliżu Muzeum Sztuki obejrzeć można najdziwniejszy pomnik w mieście – Fontana Floralis Generica, dzieło zaprojektowane przez argentyńskiego architekta Eduardo Catalano. Płatki metalowej róży otwierają się w dzień i zamykają w nocy, niczym prawdziwa roślina. Dzieło świadczy nie tylko o wrażliwości artysty, ale przede wszystkim o wyczuleniu Argentyńczyków z Buenos Aires na świat, który właśnie odchodzi. To świat pięknej, tropikalnej, ale jednocześnie degradowanej przez cywilizację, bogatej roślinności – żywego symbolu Ameryki Południowej.

Mistyka futbolu, mistyka tańca

Od początków XIX wieku fala europejskiej emigracji zalewała argentyńską ziemię. Oprócz Włochów, Hiszpanów, Niemców, Irlandczyków, Greków, Ukraińców i innych narodów z Europy uczestniczyli w niej również mieszkańcy ziem polskich, objętych wówczas zaborami, a później emigranci z odrodzonej, lecz niezamożnej II Rzeczypospolitej.
Docierali do Argentyny statkami i zwykle kierowali się do stolicy państwa, skąd albo udawali się w dalszą podróż, albo tutaj pozostawali. Większość osiedlała się w portowej dzielnicy La Boca, położonej na południowy wschód od centrum miasta. Przyjmuje się, że położenie La Boca odpowiada miejscu, w którym Pedro de Mendoza założył pierwszą osadę w roku 1536. W tym miejscu marynarze-kolonizatorzy budowali swoje pierwsze domy, ubarwiane farbami używanymi do malowania statków – każdy w innym kolorze.
La Boca to prawdziwe miasto w mieście, a nawet coś więcej, albowiem ma tutaj swą siedzibę najbardziej znany piłkarski klub Argentyny Boca Juniors, w którym kontynuował swą wielką przygodę z futbolem słynny Diego Maradona. W całym mieście pełno jest jego portretów – na ulicach, w hotelach i sklepach. Sam genialny Messi, najbardziej rozpoznawalny dziś w Europie Argentyńczyk, nie dorównuje mu jeszcze popularnością.
Ściskając w dłoni moje futbolowe zakupy dla syna, jeszcze tego samego dnia znalazłem się w najstarszej dzielnicy Buenos Aires – San Telmo. To raptem kilka ulic od piłkarskiej Republica La Boca i zarazem całkiem odmienna rzeczywistość – kawiarnie, restauracje, sklepy z antykami, place i parki, wypełnione kramami ze starociami.
Właśnie w San Telmo można bez skrępowania zatańczyć na ulicy – choć na chwilę oderwać się od rzeczywistości i zanurzyć we wspomnieniach o czymś, co utracone. Tango to prawdziwa mistyka. Trochę jak futbol, chociaż jednak inna…
Tym emocjom poddałem się i ja, przybysz z odległego kontynentu, którego wysłannicy próbowali przed wiekami stworzyć tutaj Nowy Świat. Więc zatańczyłem tango w Buenos Aires – z rodaczką, Polką, emigrantką z solidarnościowych lat osiemdziesiątych. Ona już dobrze znała rytm tego wyjątkowego tańca. A ja? Ja się starałem.